Smatra se da su zarazne bolesti, a kasnije i pandemije, napredovale početkom sjedilačkog načina života. Naši preci manje su se kretali, počeli su uzgajati životinje i živjeti na jednom mjestu te tako postali meta bolesti. Naime, udomaćivanje životinja i život u njihovoj blizini omogućio je uzročnicima da pređu s jedne vrste na drugu i zaraze ljude. Mnoge od bolesti posljedica su samog razvitka civilizacije. Formiranjem većih gradova i trgovačkih puteva te povećanim kontaktom različitih ljudi, životinja i ekosistema, pandemije su postajale sve učestalije. Čak i u modernom dobu stalno izbijaju nove bolesti, a neke od njih dostižu pandemijske razmjere, poput trenutnog COVID-19. Ako mislite da samo mi živimo dramu, varate se. Narodi u prošlosti su se, također, susretali s teškim pandemijama. Ovo su najveće:
Antoninska kuga (165.-180.)
Poznata je i kao Galenova kuga. Vjeruje se da se bolest prvo pojavila kod Huna, te se preko germanskih plemena prenijela rimskim trupama koje su je širile po cijelom Carstvu. Procjenjuje se da je odgovorna za ukupno pet miliona žrtava. Simptomi su bili temperatura, natečeno grlo, proljev, a ako je pacijent živio duže, čirevi puni gnoja. Među oboljelima bili su carevi Lucia Ver i Marko Aurelius iz dinastije Antonina, po kojem je bolest dobila ime, kao i po znamenitom antičkom liječniku Galenu iz čijih spisa možemo i saznati tegobe koje je uzrokovala.
Historičari vjeruju da je bolest opustošila velike dijelove Carstva i izazvala dalekosežne demografske, a preko njih političke i vojne posljedice. Smatra se i suučesnikom procesa koji dovodi do pada Carstva, jer je bila odgovorna za naglo smanjenje broja regruta za vojsku, koje je natjeralo rimske vladare da za odbranu granica koriste barbarske najamnike.
Justinijanova kuga (541.-542.)
Bolest se prvo pojavila u Egiptu, a zatim se proširila izvan Sredozemlja, iako nova istraživanja sugeriraju da je bolest potekla iz Azije od Huna, koji su pokušali proširiti svoje carstvo. Savremeni historičari nazvali su ovu kugu po istočnom rimskom caru Justinijanu I., koji je tada vladao te se čak njome i zarazio, no bio je među rijetkim sretnicima koji su je uspjeli preboljeti. Historičari smatraju da je to bila prva pandemija bubonske kuge, koja je postala poznatija pod imenom Crna smrt u 14. stoljeću. Bolest uzrokuje bakterija Yersinia pestis, a prenosili su je štakori koje su ugrizle zaražene buhe. Simptomi su bile natečene limfne žlijezde koje su poprimile crnu boju kao rezultat propadanja kože prilikom napredovanja bolesti. Bez mogućnosti pravilnog tretmana, smrtnost je iznosila 50 posto u periodu od tri do sedam dana. Epidemija se više puta vraćala, umrlo je najmanje 30 miliona ljudi u sljedeća dva stoljeća, pri čemu je većina istraživača saglasna da je umrlo gotovo 50 miliona ljudi ili trećina svjetskog stanovništva.
Crna smrt (1347.-1351.)
Najpoznatija pandemija u ljudskoj povijesti bila je pandemija kuge u 14. stoljeću, nazvana Crna smrt. U samo četiri godine, od 1347. do 1351., Crna kuga je pokosila blizu 25 miliona ljudi u Evropi. Trgovačkim putevima kuga je brzo dospjela u ostatak svijeta te se, prema nekim pretpostavkama, procjenjuje da je u stotinjak godina, koliko je trebalo vremena da čovječanstvo u potpunosti pobijedi pandemiju, umrla čak četvrtina cjelokupnog svjetskog stanovništva, koje je tada brojalo približno 450 miliona ljudi. Visoku smrtnost objašnjava njena pojava u tri oblika: kao bubonska, pneumonična i septikemična kuga. Simptomi su uključivali otečene limfne žlijezde, groznicu, kašalj, krvave izbljuvke i poteškoće s disanjem. Historija ju je zabilježila kao Crnu smrt zbog katastrofalnih posljedica, ali i simptoma bolesti usljed kojeg bi koža bolesnika pocrnila zbog potkožnog krvarenja. Osim po smrtnosti, bolest je ostala zapamćena i po tome što je potpuno izmijenila socijalnu strukturu stanovništva.
Velike boginje (1520-1977.)
Kada je otkrivena, Amerika je u 16. stoljeću imala blizu 100 miliona stanovnika. Svojim dolaskom na novo tlo, evropski doseljenici su donijeli i bolest koja je u Evropi bila prisutna stotinama godina. Američki domoroci nisu bili imuni na velike boginje, što je uveliko utjecalo na smanjenje njihovog stanovništva. Velike boginje prenosile su se tjelesnim tekućinama, zrakom i odjećom, a manifestirale povišenom tjelesnom temperaturom, bolovima po cijelom tijelu te svrbežom popraćenim osipom i krastama po tijelu. Izazivaju smrt kod gotovo 30 posto zaraženih, a kod preživjelih često ostavljaju trajnu unakaženost ili sljepoću. Iako je vakcina otkrivena još 1796. godine, smatra se da je samo u 20. stoljeću od te bolesti umrlo između 300 i 500 miliona ljudi. Godine 1977. virus je iskorijenjen među ljudskom populacijom te ga danas nalazimo isključivo u laboratorijama.
Španska gripa (1918.-1919.)
Nakon Prvog svjetskog rata, 1918. godine, pojavila se smrtonosna vrsta gripe koja je, prema procjenama, gotovo duplo premašila broj žrtava Prvog svjetskog rata. Usprkos trajanju od samo godinu, Španska gripa se nevjerovatno brzo proširila svijetom te je uzrokovala smrt 50 miliona ljudi. Virus je bio izrazito smrtonosan, jer je imunitet mnogih bio slab zbog neuhranjenosti uzrokovane ratom. Smatra se da su epidemiju koju je uzrokovao virus H1N1 prenijele ptice najprije u Kini, a potom su je prenijeli kineski radnici koji su prelazili iz Kanade u Evropu zbog čega se često uspoređuje s efektom koji su imale i boginje na američke domoroce s dolaskom Evropljana. Simptomi Španske gripe su bili gotovo jednaki onoj obične gripe. Zbog svog kratkog trajanja od samo jedne godine pandemija je danas gotovo zaboravljena, no nedavne epidemije svinjske i ptičije gripe podsjećaju da ta vrsta gripe još mutira.
HIV/ AIDS (1981.- danas)
Jednom od najvećih pandemija u modernoj ljudskoj historiji smatra se HIV, koja traje od šezdesetih godina prošlog stoljeća sa svojim izvorištem u Africi. Virus HIV-a širi se putem krvi, sjemena i ostalih tjelesnih tekućina, dok kod organizma uzrokuje slabljenje imunološkog sistema zbog čega je tijelo podložno brojnim infekcijama. Ukoliko je imuni sistem dovoljno oslabljen, virus uzrokuje bolest AIDS. Još ne postoji lijek protiv AIDS-a, no postoje lijekovi pomoću kojih se može spriječiti da se virus HIV-a dalje razvija. Dosad je zabilježeno gotovo 39 miliona smrtnih slučajeva, najviše na području Afrike.
Uprkos postojanju bolesti i pandemija tokom historije, s vremenom se stvorio trend postupnog smanjenja stope smrtnosti. Poboljšanja u zdravstvu snažno utječu na ublažavanje i usporavanje razvoja, a zatim i iskorjenjivanje bolesti.
