Nakon što je Vlada Srbije poništila Uredbu o prostornom planu posebne namene za područje “Jadar”, čime je zaustavila kompaniju “Rio Tinto” u daljim aktivnostima za eksploataciju litijuma, “Blic” je došao u posed dokumentacije vezane za ovaj projekat sve od 2002. pa do 20. januara 2022. godine.
Gomila papira, prema slobodnoj proceni više od hiljadu stranica u oko pet kilograma, koje su vlasti različitih političkih orjentacija donosile, među kojima su pored rešenja o istraživačkim pravima, a ima ih ukupno 12, nalaze se i Biletaralni sporazum između Savezne Republike Jugoslavije i Vlade Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske o uzajamnom podsticanju i zaštiti ulaganja Srbije, te izmenjen Zakon o rudarstvu iz 2006. godine, ali i Memorandum o razumevanju sa Vladom Srbije u vezi sa implementacijom projekta „Jadar“.
Tu je i rešenje od 29. decembra 2020. o overenim rezervama rude litijuma od 158,6 miliona tona rude, odluka o formiranju Radne grupe za implementaciju projekta „Jadar“, ali i drugi papiri poput lokacijskih uslova, elaborata…
Sve u svemu, u bezbroj fascikli, smešten je istorijat 20 godišnjeg bitisanja kompanije “Rio Tinto” na tlu Srbije, koji je slavno počeo, a ako je suditi po trenutnom stanju, bar za sada, neslavno se završio.
Ova ograda, po onome što smo mogli za kratko vreme da pogledamo, vezuje se upravo za prvi dokument a to je Biletaralni sporazum između Savezne Republike Jugoslavije i Vlade Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske o uzajamnom podsticanju i zaštiti ulaganja Srbije i Ujedinjenog Kraljevstva, koji je potpisan 2002. godine a ratifikovan 2004. godine. Potpis na njega je 6. novembra 2002. godine sa naše strane stavio Goran Svilanović, a ratifikaciju je obavila Skupština dve godine kasnije.
Upravo ovaj dokument je i ono na šta se poziva “Rio Tinto” koji najavljuje da će sagledati sve pravne posledice odluke Vlade Ane Brnabić od 20. januara 2022. godine. Drugim rečima verovatno će ova kompanija pravdu zatražiti na međunarodnoj arbitraži, što je indirektno nedavno najavila i Vesna Prodanović, generalna direktorka “Rio Sava Exploration”.
Nakon što je taj sporazum ratifikovan, “Rio Tinto” počinje sa istraživanjem terena na području Jadra. U dokumentaciji koju je “Blic” preuzeo je i prva dozvolu za geološko istraživanje u zoni Jadarskog basena od 8. juna 2004. a rešenje je potpisao tadašnji zamenik ministra Đorđe Mihajlović. Posle ovog rešenja donosi se novo 17 .januara 2005. godine kojim se odobrava istraživanje u okviru proširenih granica a 26. septembra iste godine odobrava se i izvođenje geoloških istraživanja na području opštine loznica.
U papirima koji mogu da se preuzmu je i izmenjen Zakon o rudarstvu koji je donet 17. aprila iz 2006. godine, za koji sadašnja vlast tvrdi da je ključni dokument koji je širom otvorrio vrata “Rio Tintu”. Tada je ministar rudarstva i energetike bio Radomir Naumov. Tim zakonom su prava na istraživanje omogućavala dozvolu za eksploataciju bez javnog nadmetanja a usvojen je u mandatu koalicione vlade Vojislava Koštunice u kojoj su učestvovali osim DSS i SPO, G17+, Nova Srbija i Socijaldemokratska partija uz podršku Socijalističke partije Srbije.
Tada je brisanjem članova 14. i 15., koji su važili od 1995. godine, ukinuta odredba o javnom nadmetanju kako bi se steklo pravo na eksploataciju. Posle toga “Rio Tintu” se odobravaju nova istraživačka prava i to 15. januara 2007. godine, i to za nova polja. Sledeće rešenje dobijaju 4. januara 2008. godine za nastavak istraživanja na još devet polja. Nekoliko meseci kasnije, tačnije 28. avgusta 2008. dobijaju dodatna istraživačka prava a 15. septembra 2009. godine odobrava im se istražno pravo za još osam polja.
Sledeće rešenje o istraživačkom pravu im je odobreno 14. aprila 2011. godine, nekoliko meseci pre nego što je Vlada DS na predlog tadašnjeg ministra za Prostorno planiranje, zaštitu žuivotne sredine i rudarstva Olivera Dulića, usvojila 22. novembra objedinjeni Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima i članom 52. omogućila direktnu vezu između eksploatacije i istraživanja.
U dokumentaciji Vlade, koja je data na uvid, je i Strategija upravljanja mineralnim sirovinama, koja je usvojena 26. januara 2012. godine, u mandatu ministra Dulića, po kojoj pored eksploatacije bakra kao prioritet je ubačen i litijum. Upravo ovi dokumenti, po mišljenju premijerke Brnabić, su ključni jer nakon njih, 1. februara 2012. godine se izdaje i prvo rešenje za bušotine velikog obima.
U papirima su još tri rešenja o istražnim pravima, koja su izdata od strane novih vlasti, ali i Memorandum o razumevanju sa Vladom Srbije u vezi sa implementacijom projekta „Jadar“, koji su parafirali 24. jula 2017. godine Aleksandar Antić, tadašnji ministar energetike i Sajmon Trot, izvršni direktor Rio Tinto. Tim memorandumom u se definišu postupci u razradi i implementaciji projekta “Jadar” za sve faze njegove realizacije.
Jedna od tih faza je bila i formiranje radne grupe za implementaciju, koju je Vlada formirala 19. novembra 2020. godine na čijem je čelu bila Zorana Mihajlović, ministarka rudarstva i energetike. U njoj su bili i drugi sekretar ambasade Australije u Srbiji Majkl Širaev, direktor Svetske banke u Srbiji Stiven Ndegva, direktorka Rio Tinta u Srbiji, Vesna Prodanović ali i predstavnici lokalnih samouprava i kompanija poput Srbijagasa, Puteva Srbije, EPS-a, Srbijavoda, Srbijašuma, Železnica i drugih.
U fasciklama koje smo preuzeli je i Uredba o prostornom planu posebne namene za projekat “Jadar”, koju je Vlada donela 13. marta 2020. godine i po kojoj je poljoprivredno zemljište pretvoreno u građevinsko kao i rešenje od 29. decembra 2020. o overenim rezervama od 158,6 miliona tona rude litijuma.
Poslednji dokument koji je vlada zavela 20. januara 2022. godine a odnosi se na bitisanje Rio Tinta u Srbiji je poništenje Uredba o prostornom planu posebne namene za projekat “Jadar”.
Sve u svemu, za sada je stavljena tačka na projekat “Rio Tinta” na čemu su insistirali ekološke organizacije, koje su organizovale i proteste. Šta će se dalje dešavati da li će se u novim fasciklama nać i tužba “Rio Tinta” i međunarodna arbitraža ili pak neka nova Uredba o ponovnom pokretanju ovog projekta, videćemo nakon izbora.
Aktivisti u ponedeljak sa premijerkom
Aleksandar Jovanović Ćuta, Zlatko Kokanović i još dvoje aktivista ispred udurženja “Ne damo Jadar” preuzeli su juče sa pisarnice Vlade Srbije dokumentaciju koja se odnosi na projekat “Jadar”eksploataciju litijuma i projekte rudarske kompanije Rio Tinto. Oni će se u ponedeljak, nakon što pregledaju papire, imati sastanak sa premijerkom Anom Brnabić.
Uredba i u Službenom glasniku
Uredba koju je Vlada donela u četvrtak o prestanku važenja Uredbe o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene za realizaciju projekta “Jadar” objavljena je juče u “Službenom glasniku” i već je stupila na snagu.
