Na jednom od vrhova planine Jelice iznad Čačka, u ataru dragačevskog sela Grab, već stoljećima nemilosrdnom zubu vremena, nadmoćnim silama prirode i ljudskom nemaru, odolijeva utvrda Gradina. Uzdižući se na planinskom vrhu već zaboravljenog naselja Jeljen.
“Legenda kaže da kad je grad završen, u njega je vrlo česdto pristizalo po sedam mazgi natovartenih silnim blagom koje se unosilo u veliki lagum, a kasnije zaključavalo sa dva ključa. Priča o velikom blagu Proklete Jerine počinje da bledi kada su arheolozi započeli sistematsko proučavanje utvrde na Gradini, jer je otkriveno da je ona mnogo starija od doba vladavine Đurđa Brankovića i Proklete Jerine i da je postojala još u doba vizantijskog cara Justinijana”, rekla je za RINU Delfina Rajić, direktorka Narodnog muzeja u Čačku.
Prva poznata interesovanja za Gradinu na Jelici datiraju još iz 1843. godine, a nastavila su se i kasnije.
Tridesetih godina 20. vijeka iznova se pominje kao areološki lokalitet od prvorazrednog značaja, a povod je bio slučajni pronalazak srebrnog relikvijara u obliku sarkofaga.
Međutim, poslije Drugog svjetskog rata Gradina je masovno uništavana jer je sa nje odvožen kamen za nasipanje puta Čačak- Goračići.
“Narodni muzej u Čačku rekognoscira Gradinu 1969. i 1972. godine. Istraživači tada zatiču još uvek dobro očuvane ostatke bedema na površini terena, mestimično čak i preko dva metra visine. Nakon tri godine od prvih arheoloških iskopavnja utvrde, Skupština opštine Lučani 1987. godine proglasila je Gradinu na Jelici za spomenik kulture”, izjavila je Delfina Rajić.
Ovaj arheološki lokalitet nalazi se na 846 metara nadmorske visine i sa njega sa pruža veličanstven pogled na čitav Čačak.
Prostire se na površini od 20 hektara, a u spomeničkom smislu najbogatije ostatke predstavljaju otkriveni bedemi, crkve i kuće iz vremena rane Vizantije.
“Pretpostavlja se da je u periodu kraćem od sto godina na mestu Gradine nikao utvrđeni grad u kom je za sada otkriveno pet crkava sa više zidanih grobnica, desetina profanih objekata razuđene arhitekture i više stotina metara bedema. Na Gradini je utvrđen suživot mešovite populacije čiju osobenost naglašavaju pripadnici germanskog porekla utvrđeni prema karakterističnim tragovima njihovih odevnih predmeta i posuđa. Dominantan hrišćanski karakter stanovnika Gradine pokazuje veliki broj crkava”, ističe direktorka Narodnog muzeja u Čačku.
Svakodnevni život stanovnika ovog gradskog naselja dokumentovan je i brojnim nalazima keramičkog i staklenog posuđa od kojih neke predstavljaju uvoz istočnog porijekla, a pored toga nađen je veliki broj gvozdenih i koštanih alatki od kojih je dio svakako proizvođen na samoj Gradini.
Ovo utvrđenje se tokom dosadašnjih istraživanja pokazalo kao posebno u odnosu na ostale arheološke lokalitete tog tipa, prije svega po rustičnosti arhitekture, ali i po tome što je nakon rušenja ponovo naseljena.
